3. Letters

3. Letters

Tegenwoordig typen wij zonder verpinken een blad vol en met één muisklik rolt dat uit de printer. Toch blijft goede typografie of vormgeven aan tekst een vak apart, een specialisatie en soms zelfs een kunstvorm. Dat vakmanschap is niet voor iedereen weggelegd en dat hoeft ook niet. Zonder de kunst van typografie te beheersen, maar met wat basisregels, kun je al heel wat bereiken. En als je met een professionele uitgave bezig bent, zijn er vormgevers genoeg die je werk maar al te graag onderhanden nemen.

3.1 Lettertypes   

Je hebt voornamelijk vier soorten klassen van lettertypes. Zo heb je letters met schreef en schreefloze lettertypes. Schreven zijn de platte streepjes op het uiteinde van de beentjes van de letter. Met schreefloze letters ontbreken die platte streepjes. Je hebt ook nog scripten of geschreven lettertypes en decoratieve lettertypes. 

Lettertypes zonder schreef zouden beter leesbaar zijn op scherm, met schreef beter leesbaar op papier. Echt sluitend is dat niet, leesbaarheid heeft met veel meer te maken dan enkel de platte streepjes op het uiteinde van de letter. En voor mensen met dyslexie zijn schreefletters net minder leesbaar.  

3.2 Structuur eerst  

Alvorens je tekst visueel aan te pakken, is er nog een belangrijke stap. Bekijk je content kritisch. Is er een duidelijke structuur in je tekst? Maak die structuur eerst duidelijk. Lukt dat niet? Sleutel nog wat aan de inhoud. Probeer je verhaal geordend te krijgen.  

Een tekst bestaat uit drie onderdelen:   

• een introductie (of samenvatting)   

• het midden (de eigenlijke inhoud)   

• een einde (een conclusie of een samenvatting)     

Daarnaast wordt aangeraden om drie tekstniveaus te voorzien. En zoals je weet: dat kunnen er dan vier zijn, of vijf. Maar geen acht.   

• Titels: liefst kort en sprekend   

• Introductietekst: vat de kern samen, belooft wat er komt   

• De broodtekst of de eigenlijke inhoud, in het lang en het breed. Of nee, niet noodzakelijk heel uitgebreid want: meer tekst wordt minder gelezen  

Geïsoleerde, korte tekst wordt eerst gelezen. Zorg dat die essentie bevat.  

3.4 Corpsgrootte  

De grootte van een letter wordt uitgedrukt in punten. Dat zegt je misschien weinig en daarom geven we wat cijfers. Hou in gedachten: wat voor de ene letter goed is, is misschien te groot of te klein voor een ander lettertype.  

Leescorpsen gebruikt voor leesteksten in boeken, tijdschriften en kranten, liggen meestal tussen 8 à 12 punt. Sommige software gebruikt standaard 12 punt, maar dat is voor geprinte tekst meestal veel te groot. De meest optimale lettergrootte hangt ook af van de interlinie. Bij een grotere interlinie mag het korps wat kleiner.  

Titelcorpsen mogen groter zijn, een korps van 14 punt of groter. Zorg voor voldoende verschil. Een puntje groter zie je amper en oogt eerder rommelig. Het contrast is een combinatie van grootte, lettergewicht (bijvoorbeeld bold of black), kleur en positie.  

Consulteer- of zoekkorpsen die gebruikt worden voor voetnoten, bibliografieën, naslagwerken, ... zijn een pak kleiner, 4 à 8 punt. Meestal wordt er niet kleiner dan 6 punt gegaan, ook weer afhankelijk van het soort letter en de regelafstand. Deze tekst staat in 6 punt. Het kost je moeite om dit te lezen. Je merkt dat de tekst ook te breed wordt.  

Kijk-, affiche- of displaykorpsen: ga gerust naar een korps van 48 punt en groter.  

3.5 Regelbreedte  

De tekst is het best leesbaar als deze niet te breed staat. Een optimale regelbreedte ligt tussen de 60 en 80 karakter tekens. Dat wil zeggen leestekens en spaties inbegrepen. Brede teksten zijn vermoeiender om te lezen. Het oog heeft moeite om het begin van de volgende regel te vinden en er zou vaker terug gekeken worden in de tekst.  

3.8 Visuele hiërarchie  

Het gebruik van verschillende gewichten (cursief, vet, light, …) kan helpen om een hiërarchie en leidraad te creëren. Zorg dat je aan de verwachtingen voldoet: vet krijgt de nadruk, cursief is eerder een kanttekening. Iets wat onderstreept wordt, suggereert een link. Je hoeft ze niet allemaal tegelijk te gebruiken.  

3.9 Een lettertype kiezen  

Fancy en gratis lettertypes hebben meestal geen varianten terwijl je die net goed kunt gebruiken om contrast te creëren. Zo'n lettertypes beschikken niet altijd over alle tekens, wat ook behoorlijk lastig kan zijn.  

Is er iets mis met Arial? Sommige ontwerpers vinden van wel. Het is een afkooksel van Helvetica van Linotype. Microsoft vond dat te duur om gratis aan zijn producten toe te voegen en liet Arial ontwikkelen als goedkoop alternatief. Au fond is er niks mis mee. Niet bepaald origineel, maar is dat altijd nodig? Bijkomend voordeel is dat Iedereen het op zijn computer heeft.   

3.10 Gebruik nooit …  

Het is een beetje een running joke onder ontwerpers: het gebruik van Comic Sans staat gelijk aan een misdrijf. Comic Sans is de meest foute letter die je kunt gebruiken en wordt helaas veel gebruikt. Comic Sans is bedoeld voor strips maar zelfs voor strips zijn er betere lettertypes. Check zeker deze hoogst amusante website www.comicsanscriminal.com.  

Er zijn er nog wel een paar die je beter niet kunt gebruiken. Hier is een top 5 van letters die je beter vermijdt.  

3.11 Combineren van lettertypes  

In het Engels ‘font pairing’, is zo mogelijk nog moeilijker dan een lettertype kiezen. Een paar losse richtlijnen:   

• Kies lettertypes die contrasterend zijn van classificatie. Is je broodtekst geschreefd, dan maak je je titel schreefloos, of omgekeerd.   

• Zoek naar goede mix van karakteristieken, zoals de x-hoogte en de breedte van de letter, of de ‘em’-breedte (dat is ongeveer de breedte van de hoofdletter M van een bepaald lettertype).   

• Een gelijke x-hoogte kan het combineren van twee verschillende lettertypes gemakkelijker maken.   

• Kijk ook eens naar de ‘g’ en de ‘a’, daar kun je mooi een aantal verschillen zien.  

3.12 Samengevat